GDQPAN cho học sinh, sinh viên được Đảng ta xác định là một bộ phận của nền giáo dục quốc dân, đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện một cách chặt chẽ, thống nhất từ Trung ương tới cơ sở. Nghị quyết Trung ương 3 (khoá VII) chỉ rõ "Phải tăng cường công tác GDQPAN cho toàn dân, trước hết là đối với cán bộ các cấp, các ngành của Đảng và Nhà nước và thế hệ trẻ học sinh, sinh viên". Chính vì vậy, GDQPAN có vị trí quan trọng hàng đầu trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Thiếu tướng Trần Ngọc Thanh Vụ trưởng Vụ GDQPAN chủ trì triển khai kế hoạch thẩm định sách giáo khoa, giáo trình năm 2023

Thực tiễn, ngay khi đất nước giành được độc lập, tháng 9 năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cho học sinh nhân ngày khai trường, trong thư không chỉ thể hiện sự quan tâm đối với sự nghiệp giáo dục đào tạo nói chung, mà còn thể hiện rõ nét tư tưởng về giáo dục ý thức công dân trong giữ gìn và bảo vệ độc lập, tự do của Tổ quốc. Quan điểm nhất quán của Người là “Dựng nước phải đi đôi với giữ nước”. Người căn dặn: “Đối riêng với các em lớn, tôi khuyên thêm một điều này: Chúng ta đã đánh đuổi bọn thực dân, chúng ta đã giành được độc lập. Nhưng giặc Pháp còn lăm le quay lại. Chúng ỷ vào kẻ khác mạnh hơn mà gây sự với ta. Tất nhiên chúng sẽ bị bại, vì tất cả quốc dân ta đoàn kết chặt chẽ và một lòng chiến đấu cho giang sơn Tổ quốc. Phải sẵn sàng mà chống quân giặc cướp nước, đấy là bổn phận của mỗi công dân. Các em lớn chưa hẳn đến tuổi phải gánh công việc nặng nhọc ấy, nhưng các em cũng nên, ngoài giờ học ở trường, tham gia vào các Hội cứu quốc để tập luyện thêm cho quen với đời sống chiến sĩ và để giúp đỡ một vài việc nhẹ nhàng trong cuộc phòng thủ đất nước.”.

Ngày 19 tháng 11 năm 1958 Chính phủ ban hành Nghị định số 511-TTg Quy định những điểm cụ thể về chế độ của sĩ quan tại ngũ biệt phái nói trong Luật số 109-SL/L11 ngày 31 tháng 5 năm 1958 của Quốc hội nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa; ngày 28 tháng 12 năm 1961, Hội đồng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 219/CP về việc huấn luyện quân sự cho quân nhân dự bị và dân quân tự vệ. Theo đó các văn bản này quy định: “…các trường đại học và các trường chuyên nghiệp trung cấp, việc học tập quân sự phải đặt thành một môn học chính...”. Từ đó, học viên trung cấp được học chương trình quân sự tương đương của hạ sĩ quan; sinh viên đại học được học theo chương trình dự bị sĩ quan.

Ngày 01 tháng 5 năm 2001, Chính phủ ban hành Nghị định số 15/2001/NĐ-CP về Giáo dục quốc phòng. Nghị định đã xác định rõ vị trí, tính chất của công tác giáo dục quốc phòng thuộc nội dung của nền giáo dục quốc gia, là nội dung cơ bản trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, có ý nghĩa quan trọng trong chiến lược đào tạo con người mới xã hội chủ nghĩa. Đồng thời Nghị định 15 cũng quy định Giáo dục quốc phòng là môn học chính khoá trong các trường, lớp đào tạo bậc đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, dạy nghề, trung học phổ thông thuộc hệ thống giáo dục quốc dân; các trường chính trị, hành chính và đoàn thể.

Để nâng cao chất lượng chỉ đạo và GDQPAN ngày 15 tháng 8 năm 2001, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 119/2001/QĐ-TTg vể việc thành lập Hội đồng giáo dục quốc phòng Trung ương với chức năng tham mưu, giúp Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định về phương hướng, nhiệm vụ, chương trình, kế hoạch hoạt động và những công tác quan trọng về giáo dục quốc phòng. Việc thành lập Hội đồng giáo dục quốc phòng Trung ương là thể hiện sự quan tâm, quyết tâm nâng cao chất lượng quản lý và tổ chức thực hiện nhiệm vụ giáo dục quốc phòng, làm thay đổi tư duy của các cấp, các ngành đối với môn học giáo dục quốc phòng và góp phần khẳng định được vị thế của môn học trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Thực hiện Chỉ thị số 12 - CT/TW ngày 03 tháng 5 năm 2007 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác GDQPAN trong tình hình mới; môn học giáo dục quốc phòng được chính thức đổi tên thành môn học GDQPAN. Ngày 10 tháng 7 năm 2007, Chính phủ ban hành Nghị định số 116/2007/NĐ-CP về GDQPAN. Một lần nữa vị trí vai trò của công tác GDQPAN được xác định “Là bộ phận của nền giáo dục quốc dân, một nội dung cơ bản trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân; là môn học chính khoá trong chương trình giáo dục, đào tạo trung học phổ thông đến đại học và các trường chính trị, hành chính, đoàn thể. Việc học tập, bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh là quyền lợi và nghĩa vụ của cán bộ, công chức và của toàn dân. Kiến thức quốc phòng, an ninh tương ứng với chức danh cán bộ là một trong các tiêu chuẩn bắt buộc và là một trong những tiêu chí để xem xét, đề bạt, bổ nhiệm đối với người giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý trong cơ quan, tổ chức các cấp, các ngành”. Để nâng cao chất lượng GDQPAN ngày 31 tháng 03 năm 2010, Thủ tướng Chính phủ ra Chỉ thị số 417/CT-TTg về việc tăng cường chỉ đạo, thực hiện công tác GDQPAN năm 2010 và những năm tiếp theo. Chính phủ đã giao nhiệm vụ cụ thể cho các Bộ, ngành Trung ương tăng cường chỉ đạo, tổ chức thực hiện tốt công tác bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh cho các đối tượng, khẩn trương triển khai thực hiện đề án đào tạo giáo viên GDQPAN, tăng cường sỹ quan biệt phái cho các trung tâm GDQPAN, các trường đại học, cao đẳng để nâng cao chất lượng GDQPAN.

GDQPAN đã thực sự đi vào cuộc sống, trở thành một nội dung quan trọng để công dân phát huy trách nhiệm trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, ngày 19 tháng 6 năm 2013, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ban hành “Luật Giáo dục quốc phòng và an ninh” (Luật số: 30/2013/QH13) khẳng định cơ sở pháp lý và tầm quan trọng của công tác GDQPAN trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Điều 4 của Luật GDQPAN xác định mục tiêu: “Giáo dục cho công dân kiến thức về quốc phòng và an ninh để phát huy tinh thần yêu nước, truyền thống dựng nước và giữ nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, nâng cao ý thức, trách nhiệm, tự giác thực hiện nhiệm vụ quốc phòng và an ninh, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”.

Những năm qua, quán triệt quan điểm của Đảng, Nhà nước, Chính phủ về công tác GDQPAN, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã thường xuyên đổi mới nội dung, chương trình nâng cao chất lượng quản lý GDQPAN cho học sinh, sinh viên. Đồng thời, tham mưu và ban hành 20 văn bản quy phạm pháp luật và quyết định cá biệt về GDQPAN như: Luật GDQPAN năm 2013; Nghị quyết số 88 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông; Nghị định của Chính phủ về GDQPAN; Quyết định số 607/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Đề án “Đào tạo giáo viên, giảng viên giáo dục quốc phòng và an ninh cho các trường trung học phổ thông, trung cấp chuyên nghiệp, trung cấp nghề, cao đẳng nghề và các cơ sở giáo dục đại học đến năm 2020”;  Quyết định của Thủ tướng Chính phủ bổ sung quy hoạch hệ thống trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; Thông tư ban hành chương trình môn học GDQPAN cấp trung học phổ thông; Thông tư ban hành chương trình GDQPAN trong trường trung cấp sư phạm, cao đẳng sư phạm và cơ sở giáo dục đại học; Thông tư ban hành Danh mục thiết bị dạy học tối thiểu môn học GDQPAN trong các trường tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học, trường cao đẳng sư phạm và cơ sở giáo dục đại học; ban hành sách giáo khoa, giáo trình GDQPAN cho các cấp học, bậc học theo đúng quy định theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 và lộ trình biên soạn sách giáo khoa của Bộ GDĐT; hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ môn học GDQPAN, công tác quốc phòng, quân sự cho các đối tượng theo đúng chức năng nhiệm vụ được giao. Các văn bản trên đã tạo hành lang pháp lý quan trọng để đổi mới nâng cao chất lượng GDQPAN.

Hiện nay, trước những diễn biến phức tạp, khó dự báo của tình hình thế giới, khu vực; các thế lực thù địch đẩy mạnh chống phá bằng âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, hòng tạo cớ can thiệp từ bên ngoài; những thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống ngày càng gia tăng, diễn biến phức tạp,... đang đặt ra yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nói chung, công tác GDQPAN cho học sinh, sinh viên, những chủ nhân tương lai, những nhà khoa học của đất nước nói riêng. Để hoàn thành tốt nhiệm vụ quan trọng này phải tập trung đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng GDQPAN cho học sinh, sinh viên. Trong thời gian tới, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp chủ yếu sau:Một là, tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, giảng viên bảo đảm số lượng, chất lượng, đạt chuẩn hóa. Đây là giải pháp giữ vai trò quan trọng hàng đầu, xuyên suốt để đổi mới nâng cao chất lượng GDQPAN quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị, các văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Chính phủ về nhiệm vụ giáo dục đào tạo nói chung và nhiệm vụ GDQPAN nói riêng, nhất là Nghị quyết số 29-NQ/TW, Kết luận số 51-KL/TW ngày 30 tháng 5 năm 2019 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Chỉ thị số 12 - CT/TW ngày 03 tháng 5 năm 2007 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục quốc phòng, an ninh trong tình hình mới. Kiện toàn đội ngũ giáo viên GDQPAN, theo lộ trình đổi mới căn bản toàn diện giáo dục đào tạo; Luật GDQPAN năm 2013; Nghị định số 13/2014/NĐ-CP ngày 25/12/2014 của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật GDQPAN; chuẩn hóa đội ngũ giảng viên theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật giáo dục đại học ngày 19/11/2018; Nghị định số 139/2020/NĐ-CP ngày 27/11/2020 của Chính phủ sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 13/2014/NĐ-CP ngày 25 tháng 12 năm 2014 của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật GDQPAN; các thông tư, văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo về nhiệm vụ GDQPAN. Chủ động xây dựng, hoàn thiện cơ cấu tổ chức, đội ngũ cán bộ quản lý và giảng viên. Trình độ học vấn của các giảng viên là cử nhân và đang tiếp tục chương trình đào tạo sau đại học. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên, được tuyển chọn, kiểm soát chất lượng đầu vào và được đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ thường xuyên. Cùng với đó, chủ động xây dựng, ban hành các cơ chế, đãi ngộ phù hợp để đội ngũ cán bộ, giảng viên yên tâm, gắn bó với công việc. Đồng thời, tiếp tục triển khai đề án Đào tạo giáo viên, giảng viên giáo dục quốc phòng và an ninh; hằng năm cử cán bộ, giảng viên tham gia các lớp tập huấn do Bộ Giáo dục và Đào tạo, sau đó tập huấn cho số cán bộ, giảng viên còn lại. Khuyến khích đội ngũ cán bộ, giảng viên tích cực tham gia nghiên cứu khoa học, nhất là các đề tài có tính ứng dụng thực tiễn cao.

Bộ trưởng Bộ GDĐT trao Bằng khen cho các tập thể hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong 10 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 8 khoá XI về Chiến lược bảo vệ tổ quốc trong tình hình mới.

Hai là, đổi mới nội dung chương trình GDQPAN gắn với đổi mới công tác tổ chức quản lý môn học. Đây là giải pháp cơ bản để đổi mới nâng cao chất lượng xây dựng nội dung chương trình GDQPAN cho các cấp học. Bám sát mục tiêu yêu cầu GDQPAN cho thế hệ trẻ trong sự nghiệp bảo vệ tổ quốc hiện nay các cấp học và bậc học, mỗi chương trình có nội dung và mục tiêu riêng với khối lượng kiến thức phù hợp, đảm bảo tính liên thông không trùng lặp. Mức độ phân cấp về nội dung. Đồng thời, chỉ rõ mục tiêu, yêu cầu đối với môn học: Ở cấp tiểu học, trung học cơ sở giáo dục quốc phòng và an ninh được thực hiện lồng ghép thông qua nội dung các môn học trong chương trình, kết hợp với hoạt động ngoại khóa phù hợp với lứa tuổi, bảo đảm cho học sinh hình thành những hiểu biết ban đầu về truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc về lực lượng vũ trang nhân dân và ý thức kỷ luật, tinh thần đoàn kết, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; Ở cấp trung học phổ thông là môn học chính khóa, bảo đảm cho học sinh có những hiểu biết ban đầu về nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân; về truyền thống chống ngoại xâm của dân tộc, lực lượng vũ trang nhân dân và nghệ thuật quân sự Việt Nam; có kiến thức cơ bản, cần thiết về phòng thủ dân sự và kĩ năng quân sự, sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ quân sự bảo vệ Tổ quốc; học sinh trung cấp sư phạm sau khi học giáo dục quốc phòng và an ninh có hiểu biết về chủ trương, đường lối quốc phòng, an ninh của Đảng, Nhà nước về xây dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân, yêu chủ nghĩa xã hội. Thành thạo điều lệnh đội ngũ từng người có súng, biết đội ngũ đơn vị; hiểu biết về các quân binh chủng trong quân đội nhân dân Việt Nam; sinh viên sau khi học xong nội dung, chương trình này sẽ có nhận thức cơ bản về chủ trương, đường lối quốc phòng, an ninh của Đảng, Nhà nước về xây dựng nền quốc phòng toàn dân, nền an ninh nhân dân, yêu chủ nghĩa xã hội. Nắm được kiến thức cơ bản về công tác quốc phòng và an ninh, công tác quân sự trong tình hình mới. Cùng với đổi mới nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy và công tác quản lý môn học cũng phải kịp thời điều chỉnh, chương trình GDQPAN cấp trung học phổ thông tổ chức học dải các nội dung lý thuyết, các nội dung thực hành học tập trung dứt điểm, không học dải. Đối với sinh viên cần được học tập tập trung tại các trung tâm. Do vậy, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo biên soạn sách giáo khoa, giáo trình dạy học nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh, sinh viên.

Tuy nhiên, việc đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp phải chú ý dựa trên cơ sở bảo đảm đủ nội dung, chương trình và thời gian học tập; tăng cường rà soát, bổ sung điều chỉnh quy định tổ chức hoạt động dạy học môn GDQPAN đảm bảo chặt chẽ, trên cơ sở vận dụng các chế độ, quy định của quân đội, theo nếp sống quân sự, duy trì nghiêm các chế độ, nền nếp, kỷ luật, tuần tra, canh gác, trực ban, trực chỉ huy không để xảy ra mất an toàn về người, phương tiện, trang thiết bị tại các cơ sở giáo dục và các trung tâm GDQPAN.

Ba là, đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực. Đây là giải pháp cốt lõi để nâng cao trình độ, phương pháp kỹ năng sư phạm cho đội ngũ giáo viên, giảng viên GDQPAN theo tinh thần Nghị quyết 29. Đặc điểm của GDQPAN là kết hợp lý thuyết với thực hành, tăng thời gian nghiên cứu, tự học, tham quan, thực tế cho học sinh, sinh viên. GDQPAN là môn học đặc thù nên có lý thuyết và có thực hành, vừa giáo dục chính trị tư tưởng, vừa rèn luyện phẩm chất đạo đức, ý chí, tinh thần kỷ luật và huấn luyện kỹ thuật quân sự. Vì vậy, học sinh, sinh viên sau khi tiếp cận với kiến thức đòi hỏi phải biết vận dụng những kiến thức đó vào thực tế. Việc dạy học theo định hướng phát triển toàn diện năng lực thực hiện không chỉ chú ý đến việc tích cực hoá người học về mặt trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện cho họ những năng lực giải quyết các vấn đề gắn với thực tiễn, những tình huống nghề nghiệp. Giảm bớt thời gian dạy lý thuyết; tăng thời gian nghiên cứu, tự học, tham quan, thực tế đơn vị quân, binh chủng cho học sinh, sinh viên để phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, bồi dưỡng phương pháp tự học, hứng thú học tập, kỹ năng hợp tác, làm việc nhóm và khả năng tư duy độc lập: đa dạng hóa hình thức tổ chức học tập, tăng cường hiệu quả sử dụng các phương tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thông; giáo dục ở nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội. Trong đó phương pháp giảng dạy GDQPAN tốt sẽ phát huy những tài năng quân sự từ học sinh, sinh viên, có cơ sở tuyển chọn, đào tạo nguồn nhân lực xây dựng tiềm lực cho Quân đội nhân dân Việt Nam. Tổ chức các hoạt động giảng dạy luôn luôn đổi mới, phong phú, đa dạng tạo kích thích hứng thú cho sinh viên.

Đổi mới GDQPAN là yêu cầu tất yếu trong sự phát triển của nền kinh tế tri thức hội nhập. Đào tạo phải gắn liền với thực tế, không xa rời thực tế. GDQPAN bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện thời bình, phải chuẩn bị nguồn nhân lực cho chiến tranh ngay trong việc xây dựng chương trình. Vì vậy, phải xây dựng chương trình nội dung phù hợp với sự phát triển của khoa học và Nghệ thuật quân sự Việt Nam trong tình hình mới.

Nhiệm vụ GDQPAN cho các tầng lớp nhân dân trong những năm qua đã được Đảng, Nhà nước ta đặc biệt coi trọng, thể hiện trong chủ trương, đường lối lãnh đạo, định hướng công tác quốc phòng, an ninh trong tình hình mới và đã được quy định bằng hệ thống các văn bản pháp luật. Đặc biệt đối với thế hệ trẻ học sinh, sinh viên; ngoài việc nâng cao dân trí về quốc phòng, GDQPAN góp phần giáo dục chính trị, tư tưởng sâu sắc, hình thành ý thức quốc phòng đúng đắn, nâng cao trách nhiệm công dân cho học sinh, sinh viên đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc; giáo dục lòng tự hào về truyền thống vẻ vang của dân tộc, xây dựng ý thức tổ chức kỉ luật, nếp sống tập thể, cùng với các hoạt động khác góp phần đẩy lùi tiêu cực và tệ nạn xã hội. Thực hiện tốt nhiệm vụ GDQPAN là thể hiện niềm tin tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng, quyết tâm đưa nghị quyết của Đảng, pháp luật Nhà nước vào cuộc sống, thắp sáng ngọn lửa truyền thống “Dựng nước đi đôi với giữ nước” của dân tộc./.